Bazylika Mniejsza (Katedra) - Plac Katedralny
Składa się ten plac z części czworobocznej, usytuowanej od południowej strony Katedry oraz wąskiego obejścia wokół kościoła. Część czworoboczna styka się w narożniku południowo-wschodnim z Rynkiem. Powstała w czasie późniejszym, po wyburzeniu istniejących tu kiedyś domów, po których - pod nawierzchnią - pozostały jeszcze piwnice.
W pośrodku tej części placu stoi pomnik Niepokalanego Poczęcia Najśw. Maryi Panny, ufundowany w roku 1884 przez biskupa Józefa Alojzego Pukalskiego, z okazji 30-letniej rocznicy o głoszenia tego dogmatu. Na kamiennym postumencie i wysokiej kolumnie mieści się figura Matki Boskiej, stojącej na kuli ziemskiej i depczącej głowę węża. Obecna jest kopią pierwotnej, wykonaną przez Mieczysława Bogaczyka z Nowego Sącza, w czasie konserwacji pomnika w roku 1956. Pierwotna została przekazana wtedy do parafii Piwniczna-Zdrój i tam ustawiona na postumencie, na zboczu Brzanówki.
Druga część placu, czyli obejście wokół Katedry, to teren najstarszego w Tarnowie cmentarza, na którym grzebano zmarłych od początku istnienia miasta aż do końca wieku XVIII. Przylegające do niego budynku pochodzą z różnych czasów. Tuż za absydą Katedry wznosi się Ośrodek Duszpastersko-Katechetyczny i siedziba Instytutu Teologicznego, zbudowany w latach 1986-1987, poświęcony pod wezwaniem Czterech Ewangelistów przez Papieża Jana Pawła II dnia 10 czerwca 1987 roku, w czasie jego pobytu w Tarnowie. Upamiętnia to wydarzenie narożna tablica brązowa projektu Czesława Dźwigaja, sgraffito dedykowane trzem pierwszym pielgrzymkom tego Papieża do Ojczyzny (1979, 1983 i 1987), wykonane przez Józefa Furdynę oraz tzw. Krzyż papieski z kotwicą i znakiem "Solidarności" w zwieńczeniu budynku, projektu Bogdany Drwalowej. Na Placu Katedralnym odbyło się wówczas uroczyste spotkanie Papieża z duchowieństwem.
Kolejne budynki noszą nazwę "starych domów za Katedrą". Są to: plebania, czyli dawny dom wikariuszów Kolegiaty, następnie dom biskupów pomocniczych, dawniej siedziba prepozyta Kolegiaty, obok niego dwie duże kamienice z wieku XVII: jedna zwana Kanonią, następna to Dom Mansjonariuszy, potem od strony zachodniej Dom Mikołajowski z roku 1524, tuż obok budynek dawnej Akademioli z połowy wieku XVI i mała kamieniczka zwana Scholasterią. W Scholasterii, Akademioli, Domu Mikołajowskim i połowie Domu Mansjonari uszy mieści się Tarnowskie Muzeum Diecezjalne, w drugiej połowie chór katedralny "Pueri Cantores Tarnovienses", zaś w Kanonii ma swą siedzibę Sąd Biskupi. W dużej kamienicy od strony południowej znajduje się biuro Muzeum Diecezjalnego oraz biura i księgarnia Wydawnictwa Diecezjalnego "Biblos".
Warto zwrócić też uwagę na tablice i pomniki zdobiące Katedrę od zewnątrz. Na ścianie dawnej kaplicy Rozesłania Apostołów umieszczono w roku 1910 brązową tablicę z informacją, że kaplica ta była ufundowana przez Jana z Tarnowa i Spytka z Jarosławia jako votum za zwycięstwo grunwaldzkie. W ostatnim zdaniu tekstu ujęto trafnie rolę, jaką mają pomniki przeszłości wobec dzisiejszych pokoleń. Napisano tam bowiem, że "Miasto Tarnów położyło ten napis w pięćsetną rocznicę bohaterom na chwałę, sobie na pokrzepienie". Po stronie wschodniej, w pobliżu absydy, widzimy dużych rozmiarów wizerunek Chrystusa na krzyżu, umieszczony tu w roku 1899, na tle mozaiki. Samą figurę ufundował inż. Janusz Rypuszyński, a projektował prawdopodobnie Antonii Madeyski. Jest to odlew w żeliwie, miedziowany. Obok stoi wysoki na 3,5 m pomnik Papieża Jana Pawła II, dzieło Bronisława Chromego, odlew w brązie, wykonany w pracowni Stefana Kowalówki, odsłonięty dnia 29 czerwca 1981 roku, wkrótce po zamachu na życie Papieża. Nieco dalej, na środkowej ścianie absydy, znajduje się tablica upamiętniająca Jubileusz 200-lecia Diecezji Tarnowskiej, 1786-1986, projektowana przez Cz. Dźwigaja i odlewana w brązie w pracowni S. Kowalówki. Artystyczne drzwi we wszystkich wejściach do kościoła zostaną omówione w ramach opisu zwiedzania Katedry.
