Bazylika Mniejsza (Katedra) - Podziemia i skarbiec
Pod posadzką Bazyliki znajdują się krypty grobowe. Jest ich siedem: dwie w prezbiterium - pod pomnikami hrabiów Tarnowskich i książąt Ostrogskich; trzecia mieści się pod nawą główną; kolejne dwie - również Tarnowskich - pod dawną kaplicą Rozesłania Apostołów; oraz po jednej w dawnych kaplicach Świętego Krzyża i św. Anny. Wszystkie są murowane z cegły i sklepione kolebkowo.
Udostępnia się do zwiedzania tylko dwie. Jedna z nich to krypta Ostrogskich, z dojściem od nawy południowej, z zachowanymi dwoma cynowy mi trumnami księcia Janusza (+ 1620) i jego żony Zuzanny (+ 1596). druga mieści się w nawie północnej, pod dawną kaplicą św. Anny. Znajdują się w niej dwa duże kamienne sarkofagi. W jednym spoczywa ks. Andrzej Tarło (+ 1642), prepozyt tutejszej Kolegiaty, w drugiej biskup Józef Grzegorz Wojtarowicz, ordynariusz tarnowski w latach 1840-1850, następnie zmuszony przez władze austriackie do rezygnacji za napiętnowanie tzw. "rzezi galicyjskiej", zmarły w roku 1875 w Krakowie i pochowany tam na cmentarzu Rakowic kim. W setną rocznicę śmierci zwłoki biskupa - wygnańca przniesiono uroczyście do Tarnowa (12 XII 1975).
Widoczna obok granitowa płyta kryje doczesne szczątki arcybiskupa Jerzego Ablewicza (+ 31 III 1990), ordynariusza tarnowskiego w latach 1962-1990. Sgraffitowa dekoracja, która zdobi sklepienie tej krypty, wykonana przez J. Furdynę, nawiązuje do eschatologii chrześcijańskiej i beatyfikacji Karoliny Kózkówny w roku 1987. W pozostałych kryptach, zwłaszcza w największej - pod nawą główną, również znajdują się trumny ze zwłokami zmarłych. W krypcie Tarnowskich pod prezbiterium zachowała się prawdopodob nie trumna hetmana Jana Tarnowskiego, obita czerwoną skórą z matalowymi cekinami.
Skarbiec
Tradycja skarbców przyświątynnych sięga czasów starożytnych, jeszcze przedchrześcijańskich. Nic dziwnego, że znajdowały się one również przy bazylikach w okresie pierwszych wieków, a potem, w średniowieczu, przy kościołch katedralnych, kolegiackich czy opackich. Niekiedy pełniły nawet funkcję skarbców koronnych, jak np. w Polsce skarbiec katedry gnieźnieńskiej i krakowskiej.
O wielkiej zamożności skarbca dawnej Kolegiaty tarnowskiej wiemy nieomal wyłącznie z zachowanych inwentarzy, gdyż poniósł on ogromne straty w okresie rozbiorów. Dotyczy to szczególnie dzieł złotnictwa - licznych kielichów złotych i srebrnych, monstrancji, krzyżów, relikwiarzy, różnego rodzaju wotów oraz korali - a także kosztownych szat liturgicznych. Wszystko to rząd austriacki skonfiskował w roku 1785, wystawiając jedynie kwit z datą 1 lipca tegoż roku. Obecne zasoby skarbca Bazyliki katedralnej tarnowskiej mają związek z okolicznościami powstania tej diecezji w roku 1786. Otóż pierwszymi jej biskupami byli kolejno dwaj przełożeni klasztoru Banedyktynów w Tyńcu: opat Florian Amand Janowski (1786-1801) i po kilkunastoletniej przerwie przeor Grzegorz Tomasz Ziegler (1822-1827). W międzyczasie, w roku 1817, opactwo tynieckie uległo kasacie austriackiej i z tej przyczyny bp Ziegler przywiózł uratowaną część jego skarbca najpierw do Bochni a potem do Tarnowa. W ten sposób Katedra tarnowska weszła w posiadanie znakomitych dzieł sztuki, które dzięki temu ocalały i pod opieką kapituły katedralnej zachowały się do dziś, chronione starannie mimo różnych przeciwności dziejowych, jako dobra kultury religijnej i narodowej zarazem.
Wśród tutejszych zabytków proweniencji tynieckiej kielichy późnogotyckie - srebrne, złocone, o rozbudowanych nodusach i stopach, z elementami odlewanymi i grawerowanymi, niektóre z emalią tzw. komórkowo - filigranową. Należy tu kielich opata Macieja Skawinki z trzeciej ćwierci wieku XV, dwa kielichy opata Andrzeja Ożgi z około roku 1480, dalsze dwa z czwartej ćwierci tegoż stulecia, a także zrabowany przez Niemców w roku 1940 kielich z lat 1470-1480, liczne barokowe z wieku XVII i XVIII, do tego pa teny, monstrancja z roku 1629, relikwiarze skrzynkowe z około roku 1636, krzyż procesyjny z dwoma lichtarzami z roku 1689, lichtarze ołtarzowe z wieku XVIII, unikalny srebrny pulpit pod mszał z lat 1635-1643, ampułki oraz kociołek na wodę święconą i aspergile z około roku 1698. Są tu również dwie misy - renesansowa z drugiej połowy wieku XVI i barokowa z około roku 1670, kute w srebrze i trybowane, nadto srebrny kubek z około roku 1720 oraz antepedium ołtarzowe - srebrne, trybowane i cyzelowane, z lat 1753 -1755.
Z zabytków nowszych warto odnotować monstrancję neogotycką z końca wieku XIX, srebrną i złoconą, z kryształowo kulistym "reservaculum" na hostię. Była ona eksponowana i nagrodzona medalem na światowej wystawie w Paryżu w roku 1889, skąd zakupił ją i ofiarował Katedrze ks. Józef Bąba, kanonik, później prepozyt kapituły, założyciel pierwszego w Polsce Muzeum Diecezjalnego.
Posiada również skarbiec dużą ilość zabytkowych ornatów i innych paramentów liturgicznych z wieku XV-XIX. Szczególną uwagę zwracają dwa ornaty gotyckie z drugiej połowy wieku XV, z haftem figuralnym na pretekstach, jeden z herbem Leliwa, drugi Leliwa i Korczak. Skarbiec jest udostępniony tylko dla badań naukowych. Tutejsze zabytki brały również udział w wystawach poza Tarnowem, jak np. w roku 1970 w wystawie "Tysiąc lat związków artystycznych polsko-węgierskich", w Krakowie i Budapeszcie, oraz w roku 1994 - "Sztuka i kultura Benedyktynów tynieckich od wieku XI do XVIII", urządzonej na Zamku Królewskim w Krakowie, z okazji 950-lecia tegoż opactwa.
